राजधानी नजिकका चेपाङहरु

आगनैमुनि २ वटा ठुला राजमार्गहरु छन । घरको आगनवाट लोटा खस्दा गुडगुडिएर यही राजमार्गमा पुगेर वज्रिन्छ । यही राजमार्ग भएर दिनहु हजारौ गाडीहरु नेपालकै राजधानी ओहोर दोहोर गर्छन तर आगनवाट यो राजमार्गमा गुडेको गाडीहरु गन्न एउटा चेपाङ सिङगो वस्तीमा राज्यको कुनै पनि निकाएको आँखा पुगेको छैन भन्दा पत्यार नलाग्न सक्छ तर यो वास्तविकता हो नौविसे गा वि स वडा नं ९ को । देशको दुइठुला राजमार्ग पृथ्वी राजमार्ग र त्रिभुवन राजपथ यही नौविसे गा वि स भएर गएको छ । कतिका इच्छा आकाङक्षाहरु यही राजमार्गवाट नै पुरा भएको छ तर यही राजमार्ग भन्दा १०० मिटर माथी रहेको १४ घर चेपाङ भने वस्तीहरु भने न यो राजमार्गको हावाले छौएको छ न राज्यवाट प्रदान गरिने सेवा सुविधाले ।  यो चेपाङवस्तीलाइ सरकारी सुविधाको नाममा केही नभएको गाउँको रुपमा परिभाषित गर्न सकिने अवस्था छ । १४ घर चेपाङका ४० महिलासहित ७५ जना मानिसको बसोबास रहेको चेपाङवस्तीमा नागरिकता बनाउनु पर्ने ३१ जनाले नागरिकता बनाएका छैनन् । नागरिकता नवनेकै कारण्ले उनीहरुले आफ्नो वालवच्चाको नागरिकता पनि वनाउन नपाएको जन्मदर्ता गर्न नपाएको अलिअलि वचत गरेर कमाएको रकम पनि वैङकमा जम्मा गर्नलाइ खाता खोल्न नपाएको माया चेपाङको गुनासो छ ।  

राज्येले पदान गर्ने कुनै पनि सेवा सुविधा नपुगेको यो चेपाङ वस्तीमा नागरिकता नभएकै कारण अलि आर्थिक रुपले सवल चेपाङले घरमाथीवाट विजुलीको पोल जाँदा पनि मिटरवक्स लिन नपाएर विजुली वाल्न पाएका छैनन । वर्षौदेखि आफुले खेतीपाती गर्दै आएको जमिनको नागरिकता नभएकै कारणले लालपुर्जा वन्न सकेको छैन । उमेरले ६२ काटेकी सान्नानी चेपाङले पनि नागरिकता नभएकै कारणले अहिलेसम्म सामाजिक सुरक्षा भत्ता अन्तरगतको वृद्ध भत्ता खान पाएकि छैनन ।
उनीमात्र होइन यो चेपाङ गाउका आठ जनाले नागरिकता नभएकै कारणले सामाजिक सुरक्षा भत्ता लिन पाएका छैनन । नागरिकता वनाउने उमेर भएका अधिकांश व्यक्तीहरु अशिक्षित भएकाले उनीहरुलाइ नागरिकता कहाँ............

एकछिन पस्न पनि डर हुने घरमा ६ जनाको वसोवास

Photo : Manish Duwadi

देशका ६८ जिल्लालाइ राजधानिसंग जोड्ने पृथ्वी राजमार्ग र त्रिवुभन राजपथ भन्दा सय मिटर माथी नौविसे गाउ विकास समितको वडा नं ९ मा रहेको घर हो यो । झट्ट हेर्दा धेरै वर्ष पहिले मानिसहरुको वसोवास नै भएको घरको भग्नावशेष जस्तो देखिने यो घरमा ६ जनाको परिवार अहिलेपनि जोखिपुर्ण तरिकाले वसोसास गर्दै आएको छ भन्ने कुरा जो कसैलाइ पत्याउन गाह्रो हुन्छ । तर वास्तविकता यही हो विगत ७ वर्षदेखि सानुकान्छी चेपाङ र उनको ६ जनाको परिवारलाइ यही जोखिमयुक्त घरले आश्रय दिदै आएको छ । १० ठाउमा चिरा परेको यो घर कुन वेला के हुन्छ स्वयं सानुकान्छीलाइ पनि थाहा छैन । यो घर कसरी वनाउने चिन्ता त छ नै कुन वेला घर लडेर परिवार नै सखाप पार्छ त्यसको वढि चिन्ता छ सानुकान्छी चेपाङलाइ । आफ्नो खेतीपाती गर्ने जग्गा नभएको ले विहान वेलुकाको छाक टार्न ज्यालामजदुरी नै गर्नुपर्ने वाध्यता उनको परिवारमा छ । दिनभर श्रीमान र छोराले ज्याला मजदुरी गरेर कमाएको पैसाले विहान

गजल : गल्लीको कुकुर झै

गल्लीको कुकुर झै, भुक्दै थियो एउटा मान्छे

हेरेर आकाशतिर, थुक्दै थियो एउटा मान्छे

घाटी रेटि मार्छु भनी, ठुलै स्वर गर्दै थियो

म हिड्ने वाटोहरु,ढुक्दै थियो एउटा मान्छे

राजनितिको किताव पढि, नैतिक्ताको पुराण भन्थ्यो

आदर्शको खोक्रो ढ्वाङ, फुक्दै थियो एउटा मान्छे

वाहिर आउन नसकेर, दुलोभित्र वस्थ्यो सधै

छेपाराझै रङ फेरी, लुक्दै थियो एउटा मान्छे,

थिएन अर्थ शव्दको, थिएन अर्थ वोल्नुको

पलपलमा आफैसंग, चुक्दै थियो एउटा मान्छे

_______________________२०६९/०१/२५